Obserwowany w skali globalnej kryzys gospodarczy, będący następstwem wciąż rozwijającej się pandemii koronawirusa, na trwałe zapisze się w historii gospodarczej świata oraz podręcznikach do nauki teorii ekonomii. Jego natura nie ma bowiem odpowiedników w przeszłości. Pomijając niespotykaną skalę spadku dynamiki wzrostu gospodarczego, uwagę zwraca fakt, że w odróżnieniu od innych wcześniejszych załamań, geneza kryzysu tkwi zarówno w stronie popytowej, jak i podażowej gospodarki.
Równolegle z jednej strony nastąpiło odgórne „zamrożenie” działalności przez dużą część przedsiębiorstw, co skutkowało utratą przychodów finansowych, a z drugiej strony reguły izolacji i dystansu społecznego wpłynęły na ograniczenie popytu. Rozprzestrzenienie się tych zjawisk w skali globalnej wpłynęło destrukcyjnie na możliwości eksportowe oraz rynki finansowe.
Niepewność a ryzyko
Jednym z bezsprzecznych skutków tych procesów był znaczący wzrost poziomu niepewności i ryzyka inwestycyjnego. Nie należy przy tym mylić ze sobą tych dwóch pojęć. Przez ryzyko inwestowania, będące głównym zjawiskiem analizowanym w prezentowanym artykule, rozumie się prawdopodobieństwo uzyskania oczekiwanego zwrotu z zainwestowanego kapitału. Pojęcie niepewności w naukach ekonomicznych definiowane jest natomiast na różne sposoby. Bez wnikania w niuanse tych rozważań, w uproszczeniu powiedzieć można, że odnosi się ono do niemożności wskazania prawdopodobieństwa wystąpienia określonych warunków zewnętrznych (pozaekonomicznych). W kontekście pandemii takim warunkiem zewnętrznym jest trudny do przewidzenia przebieg rozprzestrzeniania się koronawirusa, a w szczególności: liczba nowych zakażeń, wydolność systemów opieki zdrowotnej, reakcja społeczeństw na zagrożenie, podejście rządów do zwalczania epidemii i jej skutków, termin opracowania skutecznej i bezpiecznej szczepionki oraz nowych leków, a także przede wszystkim – długość trwania pandemii. Czynników tych nie daje się modelować na gruncie nauk ekonomicznych, a więc z punktu widzenia modeli ekonomicznych stanowią źródło wspomnianego wzrostu niepewności.
Wzrost niepewności wpływa zatem na zmniejszenie zaufania do gospodarczych prognoz, projekcji i analiz, jako że opierać się one muszą na zwiększonej liczbie pozaekonomicznych założeń, w normalnej sytuacji nie branych pod uwagę. Analizom takim od dwudziestu ośmiu lat, cyklicznie co pół roku, poddawane jest przez zespół Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych ryzyko inwestycyjne w branżach polskiej gospodarki, a ich wyniki publikowane są w raporcie pt. Branżowy ranking ryzyka. Czynniki wpływające na poziom ryzyka w przedsiębiorstwach, zarówno przemysłowych jak i pozaprzemysłowych, poddawane zostają kwantyfikacji, co pozwala na uszeregowanie dwóch rankingów branż w kolejności od najmniejszego do największego ryzyka – oddzielnie dla branż przemysłowych i spoza przemysłu. Branże te, zdefiniowane zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności, przypisywane są w następnej kolejności do pięciu umownych kategorii ryzyka: małego, średniego, podwyższonego, wysokiego i bardzo wysokiego. Przesunięcia branż między kategoriami świadczą o wzroście lub spadku poziomu ryzyka inwestycyjnego w tych branżach.
Wnioski ogólne
Pierwsze badanie branżowego ryzyka inwestycyjnego w warunkach pandemii koronawirusa opublikowane zostało w czerwcu 2020 roku i odnosi się do drugiej połowy tego roku. Obecnie, po kilku miesiącach stwierdzić można, że jego wyniki w dużej mierze okazały się zbieżne z dotychczas publikowanymi danymi statystycznymi. Pierwszym intuicyjnym wnioskiem, który znalazł odzwierciedlenie w wynikach analiz, jest stwierdzenie, że zarówno w przemyśle, jak i poza przemysłem odnotowano znaczący wzrost ryzyka inwestycyjnego, który jednakże niejednakowo rozkłada się w branżach gospodarki. Większość z nich w wyniku kryzysu mocniej bądź słabiej ucierpiała, nieliczne wychodzą z niego bez większego uszczerbku, ale są wśród nich również takie, które zyskują. Należy przy tym wskazać, że mowa jest tu o porównaniu poziomu ryzyka w drugiej połowie 2020 roku z jego poziomem na początku roku, czyli z sytuacją sprzed wybuchu pandemii koronawirusa.
Spośród ujętych w badaniu 221 działalności przemysłowych, w dziewięćdziesięciu pięciu branżach przemysłowych (klasach PKD) ryzyko wzrosło, a w siedemnastu branżach zmniejszyło się. Udział przychodów branż, w których ryzyko inwestycyjne wzrosło, w przychodach całego przemysłu wyniósł 47,2 procent, a udział branż, w których ryzyko spadło wyniósł 14,6 procent. Poza przemysłem spośród 210 poddanych analizie branż, w dziewięćdziesięciu pięciu ryzyko wzrosło, a w dwudziestu dwóch branżach ryzyko spadło. Udział przychodów branż, w których ryzyko inwestycyjne wzrosło w przychodach pozaprzemysłowych wyniósł aż 56,2 procent, wobec 7,4 procentowego udziału branż, w których ryzyko spadło. W całej historii tworzenia prezentowanego rankingu ryzyka, tj. od 1992 roku, odnotowany wzrost poziomu ryzyka nigdy nie był większy.
Wzrost ten najlepiej zobrazować można porównując udziały przychodów branż przypisane do wskazanych wyżej umownych kategorii ryzyka, a zwłaszcza przesunięcia tych udziałów w porównaniu do sytuacji sprzed kryzysu. (…)
Zainteresował Cię ten artykuł?
Pełna treść dostępna jest w wydaniu listopadowym ’20 Credit Manager Magazine.
Autorzy artykułu:
Ekonomista i statystyk, dr nauk ekonomicznych, były stypendysta Fulbrighta w USA. Były prezes Głównego Urzędu Statystycznego, wieloletni wiceprezes Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową i pracownik naukowy Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN. Pracował w Sekretariacie Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, był konsultantem Banku Światowego.
Ekonomista, absolwent Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Wiceprezes Zarządu Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych. W latach 2002-2016 pracownik warszawskiego oddziału Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, gdzie zajmował się m. in. analizami branżowymi i sektorowymi.
Ekonomista, absolwent Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Wiceprezes Zarządu Instytutu Prognoz i Analiz Gospodarczych. W latach 2002-2016 ekspert Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, od 2017 roku związany z IPAG.
