Edukacja

Wykrywanie manipulacji księgowych w sprawozdaniach finansowych


Sprawozdania finansowe stanowią podstawę i główne źródło analizy wypłacalności kontrahentów. To przede wszystkim w oparciu o te dane każdy credit manager podejmuje decyzje o przyznaniu określonej wysokości limitu kredytowego. Dlatego informacje prezentowane w sprawozdaniach finansowych powinny być sporządzone zgodnie z istniejącymi zasadami rachunkowości, czyli rzetelnie, jasno, porównywalnie i wiarygodnie. Jednak obowiązujące regulacje dopuszczają możliwość dokonania wyboru rozwiązań i dostosowania zasad, aby w sposób rzetelny, tzn. jak najbliższy realnemu stanowi gospodarczemu, przedstawić sytuację finansową przedsiębiorstwa. Niestety, możliwość licznych rozwiązań powoduje wiele pokus, a jedną z nich jest celowe „upiększanie” rzeczywistości. Czy są jakieś narzędzia, które pozwalają nam zidentyfikować takie sprawozdania?

Sprawozdanie finansowe jest efektem finalnym prowadzonej księgowości i, w formie pełnej, obejmuje bilans, rachunek zysków i strat, sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, zestawienie zmian w kapitale własnym oraz informację dodatkową. Sprawozdanie finansowe, a właściwie informacje w nim zawarte, są cennym źródłem informacji przede wszystkim dla odbiorców zewnętrznych. Potencjalni inwestorzy będą zainteresowani kondycją finansową przedsiębiorstwa, urzędy skarbowe będą zainteresowane kwestiami podatkowymi, natomiast dla banków, czy partnerów handlowych, sprawozdanie finansowe w dużej mierze potwierdzi, lub też nie, wiarygodność kredytową.

W procesie oceny kredytowej, najczęściej poddawane interpretacji są:

  • wynik finansowy, który dostarcza informacji o rentowności działalności przedsiębiorstwa, ewentualnej dywidendzie czy też możliwości wzrostu wartości akcji,
  • zdolność jednostki do terminowej spłaty zobowiązań, a tym samym płynności finansowej i wypłacalności,
  • struktura źródeł finansowania czyli stosunek kapitału własnego do kapitałów obcych, a tym samym zadłużenie.

Przykładem błędnych praktyk księgowych jest na przykład ujmowanie wśród pozycji aktywów elementów, które w ogóle nie generują przychodów, czyli nie spełniają podstawowego warunku definicyjnego aktywów. Prawidłowy obraz jednostki w rachunku zysków i strat kreuje się poprzez kwalifikowanie przychodów i kosztów do właściwych pozycji, współmierności przychodów i kosztów oraz ujęcia odpisów aktualizujących. Analizując informację dodatkową jako miejsce przestępstw „białych kołnierzyków” należy zwrócić uwagę na problem zatajania informacji, które powinny być ujawnione w tej części sprawozdania finansowego. Najlepszym przykładem zatajeń może być utajenie informacji o postępowaniu sądowym w sprawie o znacznej wartościowania, czy też udzielonej gwarancji.

Powyższe działania mogą doprowadzić do zachwiania możliwości kontynuowania działalności gospodarczej. Dlaczego firmy to robią? Wśród motywów tych działań możemy wymienić zwiększenie zysku, ukrycie strat, ukrycie ryzyka finansowego, uzyskanie dostępu do kapitałów, których otrzymanie w inny sposób byłoby niemożliwe, przekonanie kredytodawców, pożyczkodawców, partnerów handlowych, manipulowanie podstawowymi wskaźnikami używanymi w analizie finansowej, podretuszowanie osiągnięć menadżerów czy uniknięcie negatywnych skutków kontroli ze strony właścicieli.

W USA w 2000 roku doszło do ogromnej fali nieoczekiwanych oszustw finansowych. Większa część tych skandali księgowych miała miejsce w dużych spółkach publicznych. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest Enron – wiodąca firma energetyczna, która ogłosiła upadłość pod koniec 2001 roku w wyniku oszustwa księgowego. Upadłość ta miała katastrofalne skutki – tysiące pracowników straciło pracę, a inwestorzy zainwestowane środki finansowe. Zaledwie kilka miesięcy później zostały ujawnione złe wiadomości na temat World-Com. Największa firma telekomunikacyjna w USA była zaangażowana w oszustwa księgowe. Klęskę poniósł A. Andersen, który był audytorem zewnętrznym zaangażowanym w obydwóch firmach, musiał oddać swoje licencje, a Amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) odebrała mu prawo do wykonywania zawodu. W odpowiedzi na falę wykrytych skandali wprowadzono odpowiednie regulacje i reformy, mające na celu powstrzymanie pojawiania się podobnych zjawisk w przyszłości.

 

Model M.D. Beneish’a

Większego znaczenia nabrały również praktyczne analizy i modele ekonometryczne służące do wykrywania manipulacji księgowych. Niska świadomość wśród użytkowników informacji sprawozdawczych istnienia takich rozwiązań, stanowiła przesłanki do przedstawienia modelu opracowanego przez M.D. Beneish’a. Opiera się on na miernikach sygnalizujących o praktykach manipulacji księgowych. Wyjątkowość tego modelu polega na tym, że przewyższa on wszystkie inne znane metody i jest obecnie narzędziem akceptowanym przez banki i organizacje pozarządowe na całym świecie.

Probitowy model Beneish’a należy do najbardziej znanych metod detekcji manipulacji na świecie. Profesor Messod Daniel Beneish z Indiana University badał dane finansowe 74 spółek uznanych przez Amerykańską Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (SEC) za manipulatorów i 2 332 spółek publicznych za lata 1982–1992. Beneish, budując model, oparł się na miernikach sygnalizujących przyszłą efektywność prowadzonej działalności, miernikach związanych z przepływami pieniężnymi i różnicami memoriałowymi oraz miernikach, które charakteryzują motywację menadżerów do manipulowania danymi. W oparciu o te trzy obszary powstał zestaw ośmiu wskaźników ekonomicznych, tj. DSRI – wskaźnik rotacji należności, GMI – wskaźnik marży brutto, AQI – wskaźnik jakości aktywów, SGI – wskaźnik dynamiki sprzedaży, DEPI – deprecjacja amortyzacji, SGAI – wskaźnik kosztów, LVGI – dźwignia finansowa oraz TATA – wskaźnik różnic memoriałowych. Parametr obrazujące obszar manipulacji jest wyrażony następującym wzorem:

 

M8-czynnikowy = –4,84 + 0,920 DSRI + 0,528 GMI + 0,404 AQI + 0,892 SGI + 0,115 DEPI – 0,172 SGAI + 4,679 TATA – 0,327 LVGI

 

Na początku graniczny poziom M-score dla modelu wynosił –2,22. Wartość powyżej M-score wskazywała, że sprawozdanie może być manipulowane. Weryfikacji modelu dokonali w 2004 roku T. Cook, H. Grove i E. Basilico, używając próbki 120 manipulatorów i 67 366 spółek z lat 1986–2001. W wyniku obliczeń poziom M-score został przesunięty do –1,99. Dokładność modelu osiągnęła zaś 76% w pierwszym roku, w którym zastosowano oszukańcze metody, i 66% w drugim roku po roku zastosowania manipulacyjnych technik. Jednocześnie model jest obarczony dwoma rodzajami błędów. Błąd typu I klasyfikuje przedsiębiorcę jako manipulatora, gdy nim nie jest. Natomiast błąd typu II klasyfikuje manipulatora jako uczciwego przedsiębiorcę. Badania wykazały, że w pierwszym roku możliwość popełnienia błędu I wynosi 14%, a błędu typu II – 10%. Ostatecznie w 2012 roku M.D. Beneish przyjął próg M-Score –1,78 dla manipulacji w sprawozdaniach finansowych.

Na podstawie analizy sytuacji przedsiębiorstw, które dokonały manipulacji księgowych, Beneish zauważył, że typowi manipulatorzy:

  • mają bardzo wysokie tempo wzrostu przychodów ze sprzedaży (SGI),
  • stosują agresywną księgowość (wskaźniki DSRI, DEPI, TATA)
  • mają pewne trudności, na które wskazują wysokie wartości wskaźników (AQI, GMI, SGAI, LVGI) czyli: spadek marży brutto, wzrost udziału kosztów stałych, wzrost zadłużenia, pogorszenie jakości aktywów.

Na co należy uważać interpretując model Beneish’a?

  • model ocenia prawdopodobieństwo występowania manipulacji w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstwa i pozwala oddzielić „manipulatorów” od „niemanipulatorów”,
  • aby model był skuteczny w okresie (t – 1) przedsiębiorstwo nie może manipulować wynikiem księgowym, w przeciwnym wypadku porównanie danych z dwóch okresów, które poddano manipulacjom będzie dawać niewłaściwe wyniki,
  • poszczególne wskaźniki są jedynie sygnałem potencjalnej manipulacji, które mogą wskazywać na dalsze kierunki szczegółowych badań (np. analiza poziomu kosztów, analiza przyczyny zmian poziomu przychodów ze sprzedaży i należności),
  • należy sprawdzić, czy w analizowanym okresie nie wprowadzono zmian w założeniach polityki rachunkowości przedsiębiorstwa.

 

Analiza manipulacji księgowych w praktyce

Więcej informacji na temat modelu Beneish’a mogą Państwo znaleźć w Strefie Credit Managera po zalogowaniu się na stronie Polskiego Instytutu Credit Management (PICM).

Model Beneish’a można znaleźć w aplikacji enaliza.pl. W ten sposób automatyczna analiza finansowa uzupełniona jest o narzędzie pozwalające w szybki sposób ocenić ryzyko negatywnego manipulowania wielkościami w sprawozdaniach finansowych kontrahenta. Poniżej znajduje się zrzut ekranu demonstrujący wizualizację analizy finansowej i oceny według modelu Beneish’a dla firmy Eurocast sp. z o.o. (NIP: 5882024234).

E.analiza to narzędzie typu SaaS (Software as a Service) a pełna funkcjonalność dostępna jest w planie „Analityk”.

źródło: www.eanaliza.pl

 

 


źródła:

Użyteczność modelu Beneisha w detekcji manipulacji księgowych – Agnieszka Dalecka, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 854, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 73, t. 1 (2015)

Ocena skuteczności modelu Beneisha w wykrywaniu manipulacji w sprawozdaniach finansowych – Anna Golec, Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania, Katedra Finansów Przedsiębiorstw, Łódź, 2(341) 2019

 

Write a comment...

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *